ΑΠΟΨΕ ΔΙΑΣΚΕΔΑΖΟΥΜΕ;Το τσίρκο είναι φυλακή για τα ζώα
Της ΛΙΝΑΣ ΓΙΑΝΝΑΡΟΥ
Φωτογραφίες: ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΛΕΣΙΔΗΣ
Η εκμετάλλευση των ζώων είναι μια επικερδής επιχείρηση. Τι έχει προηγηθεί, όμως, πριν φτάσει ένας ελέφαντας ή μια τίγρης να κάνουν την «παράστασή» τους; Το ΟΙΚΟ επισκέφθηκε το τσίρκο που βρίσκεται στην Αθήνα και πήρε μια γεύση των συνθηκών που γεννούν προβληματισμό σε ολόκληρο τον κόσμο.
Tα φώτα σβήνουν, η μουσική αρχίζει. Ακούγεται μια φωνή: «Κυρίες και κύριοι, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, ένα μοναδικό υπερθέαμα με άλογα. Υποδεχθείτε τον Τόμι και την παρτενέρ του και χειροκροτήστε το πρώτο άλογο-χορευτή!» Δυνατός καλπασμός και δύο υπέροχα, τεράστια άλογα βγαίνουν στη σκηνή· οι αναβάτες τους φορούν ρούχα εποχής. Με γρήγορο βηματισμό, κάνουν πολλές φορές το γύρο της πίστας, ο κόσμος ξεσπά σε χειροκροτήματα. Mε σιγανές προσταγές και χαλαρά τραβήγματα από τα γκέμια, οι αναβάτες φέρνουν τα άλογα δίπλα δίπλα. Ταυτόχρονα, τα δύο όμορφα ζώα αρχίζουν να πισωπατούν γέρνοντας το σώμα τους μια δεξιά και μια αριστερά. Κι άλλα χειροκροτήματα. Ο σταρ είναι όμως το άλογο του Τόμι. Τώρα κάνει μόνο του το γύρο της πίστας. Ο ρυθμός σιγά σιγά πέφτει και ο αναβάτης δίνει την προσταγή για το τελευταίο κόλπο. Το άλογο κοντοστέκεται για λίγο και έπειτα αρχίζει το «χορευτικό» βηματισμό - προχωράει ανασηκώνοντας πότε το ένα πόδι πότε το άλλο. Σαν ένα «αλογίσιο» καν καν. Για μια στιγμή μπερδεύεται, κάνει μάλιστα μια απότομη κίνηση προς τα πίσω. Ο Τόμι όμως είναι επαγγελματίας, το επαναφέρει γρήγορα στην τάξη. Το άλογο συνεχίζει το νούμερο και στη συνέχεια χάνεται στα παρασκήνια. «Μπράβο!» φωνάζει το πλήθος.
Βρισκόμαστε στο ιταλικό τσίρκο Mundial που βρέθηκε τις τελευταίες ημέρες στην Αθήνα, στην παραλία Μοσχάτου (εκεί, ανάμεσα στα ολυμπιακά ακίνητα), στο πλαίσιο μιας μεγάλης περιοδείας ανά την Ελλάδα. Στη συνέχεια θα βλέπαμε τίγρεις να πηδούν από σκαμπό σε σκαμπό -ακόμα και να σχοινοβατούν-, κροκόδειλους, καμήλες και λάμα να κάνουν απίθανα κόλπα, αλλά ήταν η εικόνα των αλόγων-κλόουν αυτή που θα μου έμενε καρφωμένη στο μυαλό. Αναρωτιέμαι τι είναι αυτό που μας κάνει να εξακολουθούμε να θέλουμε να βλέπουμε τα περήφανα αυτά ζώα να εξευτελίζονται - τόσους αιώνες μετά την εξημέρωσή τους από τον άνθρωπο. Εχουν υπάρξει οι πιο πολύτιμοι σύντροφοί μας, το μεταφορικό μας μέσο, τα έχουμε σελώσει, τα έχουμε πεταλώσει, γιατί πρέπει να τα βάλουμε και να χορεύουν;
Το τσίρκο, βέβαια, αυτός ο μυστηριώδης πολύχρωμος περιοδεύων θίασος, με τους δικούς του νόμους και κανόνες, έχει μια περίεργη γοητεία - κυρίως έξω από την τέντα των παραστάσεων. Στη συγκεκριμένη δε περίπτωση, οι άνθρωποι που γνωρίσαμε ήταν φιλικοί, φιλόξενοι, οι χώροι καθαροί και τα ζώα έμοιαζαν να είναι σε καλή κατάσταση. «Μα σκεφτείτε το κι έτσι. Τα ζώα αυτά είναι το ψωμί μας, δεν μας συμφέρει να τα κακοποιούμε», λένε οι άνθρωποι του τσίρκο, απαντώντας στο σάλο που δημιουργήθηκε από τις φιλοζωικές και περιβαλλοντικές οργανώσεις με την άφιξή του στην Αθήνα. Οπως τονίζουν επίσης, τα ζώα παρακολουθούνται από κτηνίατρο που ακολουθεί σε μόνιμη βάση το τσίρκο.
Στη Φύση, οι ελέφαντες δεν κάνουν ποδήλατοΤο θέμα όμως δεν είναι αυτό. Είναι ότι, εν έτει 2007, εκατοντάδες ζώα, τα περισσότερα μάλιστα άγρια, μερικά ακόμα και απειλούμενα με εξαφάνιση, κάνουν καριέρα στο χώρο της διασκέδασης. Δεν βρίσκονται «απλώς» σε αιχμαλωσία, όπως στους ζωολογικούς κήπους (αξίζει να σημειωθεί πάντως πως έχει ανοίξει ο διάλογος και για τη «χρησιμότητα» των ζωολογικών κήπων). Αναγκάζονται να πραγματοποιούν καθημερινά αφύσικες, συχνά επικίνδυνες ασκήσεις, καθώς και να υπομένουν τις συνεχείς μετακινήσεις του τσίρκο, εγκλωβισμένα για μέρες στα κλουβιά τους. Τι κι αν τα περισσότερα από αυτά τα ζώα χρειάζονται άπλετο χώρο για τη σωστή ανάπτυξη και ευημερία τους; Τι κι αν, στη Φύση, δεν θα ζούσαν απομονωμένα, αλλά σε πολυπληθείς ομάδες;
Ως γνωστόν επίσης, «κανονικά» οι ελέφαντες δεν κάνουν ποδήλατο ούτε ισορροπούν πάνω σε μπάλες, τα λιοντάρια δεν περνούν μέσα από φλεγόμενα στεφάνια, ούτε οι μπαμπουίνοι φορούν φουστάνια. Για να τα μάθουν όλα αυτά, έχουν περάσει από σκληρή εκπαίδευση. Πολύ σκληρή, καταγγέλλουν οι οργανώσεις. «Για να εκπαιδευτούν τα ζώα, οι δαμαστές χρησιμοποιούν μεθόδους και αντικείμενα βασανισμού απίστευτης σκληρότητας. Συχνά τους προκαλούν πόνο, πληγές, φόβο και πάντα είναι το αποτέλεσμα εξαντλητικής άσκησης», αναφέρουν. «Για τον καλύτερο έλεγχο των ζώων, η συνήθης πρακτική επιβάλλει τη χορήγηση ναρκωτικών ουσιών».
Οι άνθρωποι του τσίρκο Mundial τόνισαν στο «ΟΙΚΟ» ότι δεν χρησιμοποιούν τη σωματική τιμωρία ως «εργαλείο» εκπαίδευσης, αλλά τη μέθοδο της επιβράβευσης με την τροφή. Βίντεο και φωτογραφίες, ωστόσο, που έχουν ληφθεί κατά καιρούς στα παρασκήνια πολλών τσίρκο από όλο τον κόσμο αποτυπώνουν μια πολύ διαφορετική εικόνα. Μεγάλη μυστική έρευνα που πραγματοποίησε το περασμένο καλοκαίρι η οργάνωση Captive Animals σε διάφορα τσίρκο της Ιρλανδίας, έδειξε ότι τα χτυπήματα με μαστίγιο και αλυσίδες είναι το… λιγότερο που υφίστανται τα ζώα. Συχνά, οι δαμαστές χρησιμοποιούν μεταλλικά εργαλεία, όπως αγκίστρια, τα οποία μπήγουν στη σάρκα τους προκειμένου να έχουν την προσοχή τους και να μάθουν τα κόλπα ή τα υποβάλλουν σε ηλεκτροσόκ. Στον κοινό παρονομαστή βρίσκουμε τον εκφοβισμό. Και βέβαια τον εξευτελισμό. (Πώς αλλιώς ονομάζεται η περιφορά στο διάλειμμα της παράστασης που παρακολουθήσαμε, μιας τίγρης, τριών μόλις μηνών, προκειμένου τα παιδιά-θεατές να φωτογραφηθούν με αυτήν στην αγκαλιά τους; Με το αζημίωτο βέβαια.)
Προφανώς, οι περισσότεροι αρνούνται αυτές τις κατηγορίες, ισχυριζόμενοι παράλληλα ότι καλύπτουν τις απαιτήσεις διαβίωσης του κάθε είδους. Οπως όμως ανέφερε σχετική επιστημονική μελέτη του Γραφείου Υπεράσπισης του Περιβάλλοντος στη Βιέννη, «θα επιθυμούσαμε να επισημάνουμε ρητώς πως σε ό,τι αφορά τα άγρια ζώα, είναι αξιωματικά αδύνατο να υπάρξει συμμόρφωση με αυτές τις απαιτήσεις».
Το εμπόριο ζώων, τρίτο σε τζίρο μετά τα ναρκωτικά και τα όπλα
Ενα άλλο θέμα είναι από πού προέρχονται όλα αυτά τα ζώα; Επισήμως, το τσίρκο Mundial αναφέρει ότι τα περισσότερα από τα άγρια ζώα που φιλοξενεί είναι οι απόγονοι ζώων που είχαν αγοραστεί παλιότερα από ζωολογικούς κήπους και στη συνέχεια αναπαραχθεί μέσα στο τσίρκο. Φιλοζωικές οργανώσεις, ωστόσο, υποστηρίζουν ότι τα περισσότερα ζώα των τσίρκων προέρχονται από παράνομο εμπόριο ζώων (ο παγκόσμιος τζίρος του οποίου βρίσκεται στην τρίτη θέση μετά το εμπόριο ναρκωτικών και όπλων). Πέρυσι, άλλωστε, άλλο ιταλικό τσίρκο που είχε επισκεφθεί τη χώρα μας «διαφήμιζε» ως τη μεγάλη του ατραξιόν μια τίγρη της Βεγγάλης, είδος που απειλείται με αφανισμό! Εκτιμάται μάλιστα ότι για κάθε ζώο που φθάνει σε τσίρκο, άλλα τέσσερα κατά μέσο όρο έχουν πεθάνει κατά το κυνήγι, την αιχμαλωσία ή την αρχική μεταφορά (από πληγές, ασφυξία στα κοντέινερ, θερμοπληξία, κρύο, δίψα ή πείνα).
Τα τελευταία χρόνια, η χρήση ζώων στα τσίρκο έχει περιοριστεί σημαντικά, λόγω των αντιδράσεων από τις οργανώσεις, αλλά και την αποδοκιμασία του κοινού. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Αγγλία η παρουσία ζώων στα τσίρκο μειώθηκε κατά τα δύο τρίτα μέσα στην τελευταία δεκαετία. Η Σουηδία, η Αυστρία, η Κόστα Ρίκα, η Ινδία, η Φινλανδία και η Σιγκαπούρη είτε έχουν απαγορεύσει είτε έχουν περιορίσει τη χρήση ζώων για ψυχαγωγικούς σκοπούς, με το σκεπτικό ότι η πρακτική αυτή καλλιεργεί τη νοοτροπία ότι τα ζώα αποτελούν αντικείμενο διασκέδασης και όχι πλάσματα με συγκεκριμένες ανάγκες που χρήζουν σεβασμού. Γιατί δεν κάνουμε κι εμείς το ίδιο;
Οταν ο κόμπος φτάνει στο χτένι…Η διεθνής φιλοζωική οργάνωση ΡΕΤΑ αναφέρει ότι από το 1990 μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί παγκοσμίως 65 θάνατοι και πάνω από 130 τραυματισμοί θεατών τσίρκο από ζώα που είτε άρπαξαν την ευκαιρία να ξεφύγουν είτε «ξέσπασαν» λόγω της καθημερινής κακοποίησής τους. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Τάικ, ενός αφρικανικού ελέφαντα από το Circus International, ο οποίος σε κατάσταση αμόκ σκότωσε τον εκπαιδευτή του και τραυμάτισε 13 θεατές, πριν οι αστυνομικοί καταφέρουν να τον σκοτώσουν. Οπως είπε τότε ένας από τους αστυνομικούς, «νομίζω ότι αυτοί οι ελέφαντες προσπαθούν να μας πουν ότι οι ζωολογικοί κήποι και τα τσίρκο δεν είναι αυτά που ο Θεός έχει ορίσει γι' αυτούς, αλλά εμείς δεν ακούμε».
Και το βασανιστήριο της TVΔεν έφθανε η ταλαιπωρία του ταξιδιού και των καθημερινών παραστάσεων, χρειάστηκε να υπομείνουν και το βασανιστήριο της παρουσίας τους στα τηλεοπτικά πλατό. Τα ζώα του τσίρκο Mundial εμφανίστηκαν δύο φορές στην ελληνική τηλεόραση, μία στην πρωινή εκπομπή του Γιώργου Αυτιά στον τηλεοπτικό σταθμό ALPHA και μία στην απογευματινή ζώνη της κρατικής τηλεόρασης («Η ζωή είναι παιχνίδι», με την Αννα Δρούζα). Και τα δύο κανάλια κατακλύστηκαν από επιστολές και emails διαμαρτυρίας για τη φιλοξενία των άγριων ζώων του τσίρκο. «Αδυνατούμε να κατανοήσουμε πώς ειδικά η δημόσια τηλεόραση αναλαμβάνει να διαφημίζει μια τόσο αμφιλεγόμενη δραστηριότητα, που συγκεντρώνει παγκοσμίως τα πυρά φιλοζωικών οργανώσεων και φορέων προστασίας της Φύσης καθώς και κάθε ευαίσθητου πολίτη. Το θέαμα ενός κροκόδειλου που γλιστράει στο παρκέ του στούντιο και ενός ταλαίπωρου κατσιασμένου μικρού λιονταριού που, ίσως εξαιτίας χορήγησης κατασταλτικών φαρμάκων, δεν παρουσιάζει καμία αντίδραση στα εξωτερικά ερεθίσματα, δεν έχει σχέση ούτε με διασκέδαση ούτε, φυσικά, με γνωριμία με την άγρια ζωή», αναφέρει ο Σύλλογος Προστασίας και Περίθαλψης Αγριας Ζωής ΑΝΙΜΑ. Οπως χαρακτηριστικά έγραψε στο email του προς τον ALPHA μια τηλεθεάτρια, «το λιονταράκι έψαχνε μέρος να κρυφτεί και δεν έψαχνε δώρα πίσω από το δέντρο, κ. Αυτιά».
http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathcommon_2_10/02/2007_1286245
